Opaliński (Opaleński) Jan z Bnina h. Łodzia (1546–1598), kasztelan rogoziński. Ur. 13 VII, był synem Jana, kaszt. santockiego, i Anny Borkówny Gostyńskiej. Za młodu wiele podróżował, zdobywając – jak o tym później powie Jan Zamoyski – «w naukach uczciwych ćwiczenie i przypatrywanie się rzeczom na innych królów dworze». Po śmierci ojca opiekował się nim tego ojca brat stryjeczno-stryjeczny Andrzej, marszałek w. kor. (zob.), który zalecił go kanclerzowi Zamoyskiemu, ten zaś wystarał się dlań o kasztelanię rogozińską, daną 12 X 1578. O. ożenił się 17 IV 1580 w Lwówku z Barbarą Ostrorożanką Lwowską, córką Wojciecha i Zofii Zborowskiej, kasztelanki krakowskiej. To wesele upamiętniło się wśród współczesnych z racji tragicznych wypadków i zwad z porywaniem za broń. W bezkrólewiu po Batorym, w przeciwieństwie do swego stryja-protektora, opowiedział się za arcyks. Maksymilianem, działając w porozumieniu ze Stanisławem Górką i wujami swej żony, braćmi Zborowskimi. Na zjeździe pod Jutrosinem 28 X 1587, gdzie marszałek Opaliński, wbrew silnym oporom szlachty, przeprowadził uchwałę o stawieniu pospolitego ruszenia wielkopolskiego pod Piotrków do króla-elekta Zygmunta, O. należał do tych, którzy przeciwko temu zaprotestowali i protestację swą usiłowali zanieść do grodów. Wespół z młodszym bratem Piotrem grał rolę kierowniczą na zjeździe w Środzie 29 XII 1587, gdzie wprawdzie pozornie opowiedziano się za Zygmuntem, ale pospolite ruszenie zwołano tylko pod Kalisz celem zapewnienia bezpieczeństwa Wielkopolski. W istocie było to oczekiwanie rozwoju wypadków. Pośredniczył wtedy w poufnych kontaktach między przebywającym w Krakowie marszałkiem a stojącym zbrojnie opodal Środy Janem Zborowskim, kasztelanem gnieźnieńskim. Potem, w początkach 1588 r., również starał się asekurować stryja wobec Zborowskich na wypadek zwycięstwa stronnictwa austriackiego. Grał jeszcze rolę kierowniczą na sejmiku nadzwycz. w Środzie 11 IX 1589, gdzie wedle uchwały sejmowej postanowiono pobór dla obrony przed spodziewanym napadem Turków i Tatarów oraz wystawienie 700 jazdy. Widzimy go i potem, do r. 1594 na sejmikach średzkich, ale w politycznym życiu swej dzielnicy większej roli, jak się zdaje, już nie grał. Przyczyną jego odsunięcia się od spraw publicznych było słabe zdrowie. W r. 1592 wziętą po ojcu królewszczyznę pobiedziską trzymaną w starych sumach cedował synowi Piotrowi. Po ojcu odziedziczył miasto Opalenicę z wsiami w pow. kościańskim i tam rezydował. Kupił od Jana Rokossowskiego w r. 1591 miasto Sieraków z wsiami w pow. poznańskim, a w r. 1595 od Piotra Czarnkowskiego miasto Czerniew (Czerniejewo) w pow. gnieźnieńskim. W Opalenicy przed r. 1595 fundował przytułek dla ubogich.
Uchodził O. za «miłośnika ksiąg», a w swej bibliotece w Opalenicy posiadał m. in. niektóre kopiariusze marszałka Opalińskiego oraz kronikę bezkrólewia Świętosława Orzelskiego. Znany z łagodności, popadł jednak w zatarg z opatem trzemeszeńskim, na tyle poważny, że aż w instrukcji poselskiej na sejm 1593 r. znalazło się zalecenie, by wreszcie doszło do osądzenia tej sprawy. Zmarł 10 II 1598.
Z małżeństwa z Barbarą z Ostrorogów Lwowskich miał O. synów: Jana (zob.) i Piotra (zob.) – obaj zostali wojewodami poznańskimi – oraz córki: Annę, wydaną w r. 1595 za Zygmunta Grudzińskiego (zob.), późniejszego woj. kaliskiego, i Zofię, która po r. 1598 została żoną Andrzeja Leszczyńskiego, woj. brzeskiego kujawskiego (zob.). Wdowa Barbara kupiła w r. 1602 miasto Górkę Miejską, dla Opalenicy zaś uzyskała t. r. jarmarki i targi. Swoją kamienicę w Poznaniu przy ul. Św. Stanisława darowała t. r. Bractwu Miłosierdzia. Zmarła po r. 1604.
Portret olejny O-ego w Muz. Narod, w P.; – Estreicher; Dworzaczek; Niesiecki; Uruski; Żychliński; – Cieplucha Z., Z przeszłości ziemi kościańskiej, Kościan 1929 s. 233; Dzieje Wpol., I; Kętrzyński W., O Stanisławie Górskim i jego dziełach, P. 1871; Lepszy K., Walka stronnictw w pierwszych latach panowania Zygmunta III, Kr. 1929; Łukaszewicz J., Krótki opis historyczny kościołów… w dawnej diecezji poznańskiej, P. 1858 I 151; Schuster K., O kopiariuszach Andrzeja Opalińskiego, „Pam. B. Kórn.” 1959 z. 7; Zakrzewski W., Stefan Batory, Kr. 1887 s. 10; – Akta sejmikowe woj. pozn., I cz. 1; Arch. Zamoyskiego, I; Kronika z czasów króla Stefana Batorego, Wyd. H. Barycz, Kr. 1939, Arch. Kom. Hist., XV; Matricularum summ., V 8950; Sprawy wojenne króla Stefana Batorego, Kr. 1887, Acta Hist., XI; Terminata krótko spisana familii Bnińskiego domu, Zbiór pamiętników, Wyd. W. S. Plater, W. 1859 IV; – AGAD: Metryka Kor. 138 k. 420, 147 k. 221v.; Arch. Państw. w P.: Kościan Grodz. 35 k. 204v., Poznań Grodz. 20 k. 49v., 227, 624, 21 k. 146v., 24 k. 425, 613, 640; B. Uniw. Warsz.: rkp. 44 k. 10 (Księga rodzinna Opalińskich).
Włodzimierz Dworzaczek